ਪਾਲੀ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਛੱਡਕੇ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਹੋਏ ਅਚਾਨਕ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਿਆ । ਕਿਸੇ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵਾਲੇ ਨੇ ਘਰ ਸੁਨੇਹਾ ਲਾਇਆ ਜਦੋਂ ਜਾਕੇ ਵੇਖਿਆ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਤਰਸਯੋਗ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਚੱਕ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਿਵਲ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ । ਡਾਕਟਰ ਨਾਜ਼ੁਕ ਹਾਲਤ ਵੇਖਦਿਆਂ ਦੂਸਰੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਰੈਫਰ ਕਰਦ ਦਿੱਤਾ । ਜਦੋਂ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਈ ਉਹ ਦੇਖ ਰਹੀ ਕਿ ਅੱਜ ਦਾਦਾ ਜੀ ਘਰ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ । ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛੇ ਬਗੈਰ ਆਪਣਾ ਸਕੂਲ ਦਾ ਹੋਮ ਵਰਕ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ । ਹੋਮ ਵਰਕ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸ਼ਾਮ ਪੈ ਗਈ ਪਰ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨਹੀਂ ਆਏ । ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਸੀ , ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਕੋਲ ਬੈਠ ਕੇ ਦੋ ਚਾਰ ਗੱਲਾਂ ਨਾ ਕਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚੈਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਉਂਦਾ । ਹੁਣ ਸੋਚ ਰਹੀ ਹੈ ਦਾਦਾ ਜੀ ਗਏ ਤਾਂ ਕਿੱਥੇ ਗਏ । ਹੁਣ ਉਸ ਤੋਂ ਪੁੱਛੇ ਬਗੈਰ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ । ਮੰਮੀ ਜੀ ਦਾਦਾ ਜੀ ਕਿੱਥੇ ਗਏ ਨੇ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ । ਪੁੱਤਰ ਉਹ ਦੋ ਲਈ ਬਾਹਰ ਗਏ ਨੇ , ਮੈਂ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨਾਲ ਕੱਟੀ ਕਰ ਦੇਣੀ , " ਮੈਨੂੰ ਦੱਸ ਕੇ ਨਹੀਂ ਗਏ ?" ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਸਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ , ਉਹ ਦੇਖ ਰਹੀ ਹੈ । ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਘਰ ਇੱਕ ਆਉਂਦਾ ਇੱਕ ਚਲੇ ਜਾਂਦਾ ਇਹ ਕੀ ਗੱਲ ਹੈ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਕੋਈ ਆਇਆ ਨਹੀਂ । ਫਿਰ ਅਣਗੋਲਿਆਂ ਜਿਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਚੱਲ ਪੁੱਤਰ ਅੱਜ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਸਕੂਲ ਛੱਡਕੇ ਆਵਾਂਗੀ , " ਨਾਲੇ ਤੇਰਾ ਸਕੂਲ ਦੇਖ ਆਵਾਂਗੀ ?" ਡੈਡੀ ਕਿੱਥੇ ਨੇ ? ਉਹ ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਗਏ ਨੇ , " ਉਹ ਲੇਟ ਆਉਣਗੇ ?" ਹੁਣ ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਨਿਕਲ ਚੁੱਕੇ ਸੀ , ਹੁਣ ਦਾਦਾ ਜੀ ਕੋਲ ਜਾਣ ਦੀ ਜਿੱਦ ਕਰਨ ਲੱਗੀ । ਹੁਣ ਮੀਤ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਕਿ ਬਾਪੂ ਜੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਚੱਲੋਂ ਅੱਜ ਨਾਲ ਹੀ ਲੈਂ ਚੱਲਦੇ ਹਾ ਪਤਾ ਨੀ ਕਦੋਂ ਸ਼ਬਾਸ਼ ਪੂਰੇ ਹੋ ਜਾਣ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਦੋ-ਚਾਰ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਲਵੇਗੀ। ਜਦੋਂ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚੇ ਕੀ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਦਾਦਾ ਜੀ , ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਆਈ,ਸੀ,ਯੂ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਵੈਂਲੀਲੇਟਰ ਤੇ ਸੀ । ਪੈਰਾਂ ਥੱਲਿਉਂ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕੀ ਤੇ ਤੱਕ ਦੀ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ । ਮੈਂਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕੇ ਤੇਰੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਬਿਮਾਰ ਨੇ , ਕਿਉਂ , ਉਹ ਸੋਚ ਰਹੀ ਸੀ ।
ਪੁੱਤ ਤੂੰ ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਪੈ ਗਈ , ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ? ਮੀਤ ਨੇ ਕਿਹਾ । ਮੈਂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਬੁਲਾਵਾ ਰੋਂਦੀ ਹੋਈ ਨੇ ਕਿਹਾ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੇ ਨਹੀਂ ਰਹੇ । ਨਹੀਂ ਪੁੱਤਰ , ਇਹ ਕੀ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੈ ,ਮੈਂ ਠੀਕ ਹੀ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹਾਂ ,," ਦਾਦਾ ਜੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ? ਭੁੱਬਾਂ ਮਰਦੀ ਹੋਈ ਨੇ ਕਿਹਾ । ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਦੇਖਿਆ ਪਰ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ । ਹੁਣ ਆਪਣੀ ਗਲਤੀ ਤੇ ਪਛਤਾਵਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ । ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਰਤਕ ਦੇਹ ਨੂੰ ਘਰ ਲੈਕੇ ਆਏ ਸਾਰੇ ਸਾਕ ਸਬੰਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹੇ ਲਾ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਬਾਪੂ ਜੀ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ । ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਰੋਣਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਪੂਰੇ ਰਸਮਾਂ ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ ਤੇ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਪਾਲੀ ਸ਼ਭ ਕੁੱਝ ਆਪਣੀ ਦਾਦੀ ਦੀ ਗੋਦੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਦੇਖ ਰਹੀ ਸੀ ਨਾਲੇ ਰੋਂ ਰਹੀ ਸੀ ਨਾਲੇ ਦਾਦੀ ਦੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹੰਝੂ ਸਾਫ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ । ਹੁਣ ਉਸ ਨੂੰ ਦਾਦਾ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਮਿਲਿਆ ਪਿਆਰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਰਸਮ ਸੀ ਫੁੱਲ ਚੁਗੇ ਅਤੇ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਫੁੱਲ ਪਾਉਣ ਲਈ ਘਰਦਿਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ । ਸਾਰੇ ਬੜਾ ਚਾਅ ਨਾਲ ਅਤੇ ਚਾਰ ਪੰਜ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਵੀ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਗਏ । ਪਾਲੀ ਦਾਦੀ ਦੀ ਗੋਦੀ ਵਿੱਚ ਘਰ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਬੈਠੀ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਗੱਡੀ ਤੁਰਨ ਲੱਗੀ ਸਾਰੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਪਾਲੀ ਕਿੱਥੇ ਆ ਉਹਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਲੈਕੇ ਜਾਣਾ । ਮੀਤ ਨੇ ਪਾਲੀ ਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ ਮਾਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ , " ਤੂੰ ਜਾਣਾ ਨਹੀਂ ?" ਨਹੀਂ ? ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ? ਫਿਰ ਮੀਤ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ । ਮੈਂ ਦਾਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਇਕੱਲਿਆਂ ਛੱਡਕੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ । ਫਿਰ ਸਾਰੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਤੱਕਣ ਲੱਗੇ । ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਸਾਥ ਹੀ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾਇਆ ਗਿਆ । ਹੋਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਰਹਿ ਗਿਆ ? ਮੀਤ ਨੇ ਕਿਹਾ । ਨਹੀਂ ਵੀਰੇ ? ਇੱਕ ਗੱਲ ਯਾਦ ਰੱਖੀਂ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਖੜੋਗੇਂ ਬੈਠੋਗੇ ਵੀਰੇ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ ਨਾ ਭੁੱਲੀਂ ਜਾਵੀਂ , " ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦਾ ਭੈਣ ?" ਜਦੋਂ ਗੱਡੀ ਤੁਰੀ ਪਾਲੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਡੈਡੀ ਜੀ , ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ ਸੀ , ਹਾਂ ਪੁੱਤਰ ? ਮੂੰਹ ਦੇ ਵਿੱਚ ਮਲਵਈ ਜਿਹੀ ਜੀਭ ਨਾਲ ਅਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਆ ਰਹੀ ਸੀ । ਜਦ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਐਨੇ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਰੋਣ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ , ਤੁਹਾਡੀ ਅਵਾਜ਼ ਕਿਵੇਂ ਸੁਣ ਲਈ ਹੋਵੇਗੀ । ਜਿਸ ਦਿਨ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਮ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਰਜਿਸਟਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਗਏ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰੀਆਂ ਸੀ । ਉਹ ਸਾਰੇ ਆਂਢੀਆ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਸੁਣੀਆਂ ਸੀ । ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵੀ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ , ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕੋਂ ਗੱਲ ਕਹੀ ਸੀ , ਪੁੱਤਰ ਜ਼ਮੀਨ ਅੱਜ ਵੀ ਤੇਰੀ ਹੈ , " ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਵੀ ਤੇਰੀ ਹੈ ।" ਤੁਸੀਂ ਗੱਲ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੋਇਆ ਵੀ ਕਿਹਾ ਸੀ ਬਾਪੂ ਜੀ ਉੱਚੀ ਬੋਲੇ ਸੁਣਿਆ ਨਹੀਂ । ਪਰ ਅੱਜ ਤੁਸੀਂ ਉੱਚੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲਣਾ ਸੀ , " ਅੱਜ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਤਾਂ ਖੁਦ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠਿਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ । ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣਕੇ ਦਾਦੀ ਮਾਂ ਦੇ ਅੱਖਾਂ ਚੋਂ ਅਣਮੁੱਲੇ ਹੰਝੂ ਇਉਂ ਤਪਕ ਤਪਕ ਕੇ ਕੁੱਝ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਤੈਨੂੰ ਤੇਰੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਸੀ , ਤੇਰੇ ਡੈਡੀ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਸੀ ਨਾ ਕੇ ਤੇਰੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨਾਲ । ਜਦੋਂ ਨਾਲ ਦੀ ਸੀਟ ਤੇ ਬੈਠੀ ਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਡੈਡੀ ਜੀ , " ਗੱਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿਓ ?" ਹੁਣ ਉਸ ਕੋਲ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਸੀ , " ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਬਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈਕੇ ਸੋਚੀਂ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ ।"